Najważniejsze informacje:
- High fantasy rozgrywa się w całkowicie fikcyjnych światach z własną historią i systemem magicznym, jak „Władca Pierścieni"
- Low fantasy umieszcza elementy magiczne w świecie przypominającym naszą rzeczywistość, jak seria „Harry Potter"
- High fantasy koncentruje się na epickich konfliktach o losy świata, podczas gdy low fantasy skupia się na bardziej osobistych historiach
- W high fantasy magia jest powszechna i usystematyzowana, w low fantasy pozostaje rzadka lub tajemnicza
- Określenie „low" nie odnosi się do jakości utworu, a jedynie do natężenia elementów fantastycznych
Na skróty:
- Dwa światy fantasy – podstawowe rozróżnienie
- High fantasy – gdy magia tworzy świat
- Low fantasy – gdy magia wkracza do rzeczywistości
- Różnice w skali opowieści
- Bohaterowie w obu podgatunkach
- Systemy magiczne
- Przykłady z literatury światowej
- Polska twórczość fantasy
- Granice między podgatunkami
Literatura fantasy fascynuje czytelników na całym świecie, oferując ucieczkę od codzienności w krainę magii, niezwykłych stworzeń i epickich przygód. Nie wszyscy jednak zdają sobie sprawę, że w obrębie tego gatunku istnieją różne nurty, które znacząco się od siebie różnią. Dwa najważniejsze podgatunki to high fantasy i low fantasy. Choć oba zawierają elementy magiczne, ich podejście do kreacji świata i roli magii jest fundamentalnie odmienne.
Dwa światy fantasy – podstawowe rozróżnienie
Najważniejsza różnica między high fantasy a low fantasy dotyczy świata, w którym rozgrywa się akcja. High fantasy przenosi czytelnika do kompletnie wymyślonego świata, zwanego światem sekundarnym. Ten świat nie ma żadnych bezpośrednich powiązań z naszą rzeczywistością. Z kolei low fantasy umieszcza elementy fantastyczne w świecie pierwotnym – czyli naszej rzeczywistości lub świecie bardzo do niej podobnym.
Ta podstawowa różnica wpływa na wszystkie inne aspekty tych podgatunków – od konstrukcji fabuły, przez kreację bohaterów, aż po rolę magii w opowieści.
High fantasy – gdy magia tworzy świat
High fantasy charakteryzuje się kreacją kompletnego, alternatywnego świata z własną geografią, historią, kulturami i często wieloma rasami istot. W tych światach magia stanowi naturalny element rzeczywistości. Autorzy high fantasy często tworzą szczegółowe mapy, kroniki historyczne, a nawet wymyślone języki dla swoich światów.
Światy high fantasy mają własne zasady funkcjonowania, gdzie magia jest integralną częścią rzeczywistości. Mieszkańcy tych światów przyjmują magię jako coś naturalnego. Krainy takie jak Śródziemie Tolkiena czy Westeros Martina posiadają rozbudowaną historię, własne mitologie i legendy, systemy polityczne oraz kultury różnych ras.
Low fantasy – gdy magia wkracza do rzeczywistości
Low fantasy umieszcza elementy magiczne w świecie, który przypomina naszą rzeczywistość lub jest z nią bezpośrednio związany. Magia stanowi tu wyjątek od normy, element zakłócający uporządkowany, zwyczajny świat. Często jest ukryta przed większością ludzi lub pojawia się niespodziewanie, wywracając do góry nogami znany porządek rzeczy.
W tych opowieściach magia może być ukryta w zakamarkach codzienności (jak magiczny świat Harry'ego Pottera ukryty przed mugolami) lub może nieoczekiwanie wtargnąć do zwyczajnego życia bohaterów. Ważnym aspektem low fantasy jest kontrast między elementami magicznymi a realistycznym tłem.
Różnice w skali opowieści
High fantasy często przedstawia epickie konflikty o losy świata. Fabuły obracają się wokół walki dobra ze złem, gdzie stawką jest przetrwanie całych królestw, ras czy nawet świata. Bohaterowie stają w obliczu zagrożeń o kosmicznej skali, jak Frodo niosący Pierścień Władzy czy Jon Snow walczący z Białymi Wędrowcami.
Low fantasy zazwyczaj skupia się na bardziej osobistych historiach. Konflikt ma mniejszą skalę i często dotyczy jednostek lub niewielkich społeczności. Magia wpływa na życie bohaterów, ale nie decyduje o losach całego świata. Przykładem może być Harry Potter, gdzie mimo globalnego zasięgu konfliktu, historia koncentruje się na osobistej walce głównego bohatera.
Bohaterowie w obu podgatunkach
W high fantasy bohaterowie często są postaciami wyjątkowymi, wybranymi przez przeznaczenie lub obdarzonymi szczególnymi mocami. Mogą być potomkami starożytnych rodów, spadkobiercami zapomnianych mocy lub osobami wskazanymi przez przepowiednie. Ich działania wpisują się w szerszy, mityczny kontekst.
Bohaterowie low fantasy są zwykle zwykłymi ludźmi, którzy nieoczekiwanie stykają się z magią. Ich przygoda zaczyna się, gdy magiczny element wkracza do ich normalnego życia. Ich reakcje na magię są bardziej realistyczne – od niedowierzania po strach lub fascynację. Ich podróż często polega na próbie zrozumienia nowych, magicznych elementów w ich życiu.
Systemy magiczne
High fantasy zwykle zawiera rozbudowane, usystematyzowane zasady magii. Magia działa według określonych reguł, ma swoje ograniczenia i koszty. Często istnieją formalne instytucje nauczające magii, jak szkoły czarodziejów czy zakony magów. Przykładem mogą być szczegółowe systemy magiczne w cyklu „Koło czasu" Roberta Jordana.
W low fantasy magia pozostaje bardziej tajemnicza i nieuporządkowana. Jej zasady są mniej jasne, a źródła często niewyjaśnione. Magia może być postrzegana jako intruz z innego wymiaru rzeczywistości, a bohaterowie muszą nauczyć się z nią radzić bez pomocy ustalonych reguł czy przewodników.
Przykłady z literatury światowej
Klasycznymi przykładami high fantasy są:
- „Władca Pierścieni" J.R.R. Tolkiena – z kompletnie wymyślonym światem Śródziemia
- „Pieśń Lodu i Ognia" (znana jako „Gra o tron") George'a R.R. Martina
- „Silmarillion" J.R.R. Tolkiena
- „Koło czasu" Roberta Jordana
Do reprezentatywnych dzieł low fantasy należą:
- Seria „Harry Potter" J.K. Rowling – magiczny świat ukryty w realnej rzeczywistości
- „Opowieści z Narnii" C.S. Lewisa – dzieci z naszego świata przenoszą się do magicznej krainy
- „Amerykańscy bogowie" Neila Gaimana – starożytni bogowie żyjący we współczesnej Ameryce
- „Mroczne materie" Philipa Pullmana
Polska twórczość fantasy
W polskiej literaturze również znajdziemy przykłady obu podgatunków. Cykl wiedźmiński Andrzeja Sapkowskiego stanowi przykład high fantasy, prezentując kompletny, alternatywny świat z własną historią, geografią i złożonym systemem magicznym. Choć warto zauważyć, że Sapkowski często wprowadza do swojej prozy elementy dekonstruujące typowe dla high fantasy schematy.
Polski rynek oferuje również ciekawe przykłady low fantasy, gdzie magiczne elementy wkraczają do świata przypominającego naszą rzeczywistość lub historyczne realia Polski. Takie podejście pozwala autorom na twórcze przetwarzanie rodzimej historii i folkloru.
Granice między podgatunkami
Warto podkreślić, że podział na high i low fantasy nie zawsze jest jednoznaczny. Niektóre utwory celowo łączą elementy obu podgatunków lub balansują na ich granicy. Przykładem mogą być historie, w których bohaterowie podróżują między światem realnym a fantastycznym, jak w „Opowieściach z Narnii".
Określenie „low" w nazwie podgatunku nie odnosi się w żadnym wypadku do jakości utworów. To jedynie techniczny termin wskazujący na niższe natężenie elementów fantastycznych i ich rolę w przedstawionym świecie. Zarówno high, jak i low fantasy mogą oferować głębokie, wartościowe opowieści, które na różne sposoby wykorzystują elementy fantastyczne do eksplorowania uniwersalnych tematów i ludzkich doświadczeń.
